تغذیه، فشار خون و راه های پیشگیری و درمان - وبلاگ نام تو

به گزارش وبلاگ نام تو، فشار خون یکی از بارزترین بیماری های به ظاهر بی خطر است، در حالی که باید بدانید مسائل مربوط به فشار خون به خصوص فشار خون بالا و عوارض ناشی از آن یکی از علل اصلی مرگ و میر در دنیا به تعداد می رود.

تغذیه، فشار خون و راه های پیشگیری و درمان

مقدمه

فشار خون یکی از بارزترین بیماری های به ظاهر بی خطر است، در حالی که باید بدانید مسائل مربوط به فشار خون به خصوص فشار خون بالا و عوارض ناشی از آن یکی از علل اصلی مرگ و میر در دنیا به تعداد می رود.

به عبارت دیگر فشار خون بالا شایع ترین مشکل بیماری های قلبی ـ عروقی است که از هر سه نفر یک نفر به آن مبتلا می شود. در صورتی که این مشکل تحت کنترل قرار نگیرد، خطر حمله قلبی، سکته مغزی و بیماری های کلیوی را افزایش می دهد.

از عوامل مؤثر در بروز پرفشاری خون می توان به تاریخچه خانوادگی آن، وزن بالا، عدم تحرک فیزیکی و عادات غذایی غلط اشاره نمود. تغذیه مناسب، در پیشگیری و درمان این بیماری نقش موثری دارد، مثلا میزان دریافت سدیم، پتاسیم و مهمم، کلیسیم، نوع و میزان مصرف روغن ها و...، با بروز پرفشاری خون در ارتباط است، بنابراین برای آشنایی شما خوانندگان محترم با این بیماری و نکات صحیح تغذیه ای در پیشگیری و درمان آن، در مصاحبه با تعدادی از متخصصان و کارشناسان تغذیه، قلب و کلیه به آنالیز مسائل و عوارض بیماری پرفشاری خون و راه های مقابله با آن پرداختیم:

* دکتر منوچهر قارونی؛ متخصص قلب و عروق، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

* دکتر سیما مازیار؛ فوق تخصص کلیه، استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

* دکتر سید ضیاءالدین مظهری؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران

* دکتر منصور شهرکی؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی، دانشیار و مدیر گروه دانشکده پزشکی زاهدان

* دکتر محمد حسین صالحی سورمقی؛ دکترای تخصصی فارماکوگنوزی و استاد دانشکده داروسازی تهران

دکتر قارونی متخصص قلب و عروق در این باره گفت: اگر فردی در 3 یا 4 روز متفاوت از خواب بیدار شود و مینیمم فشار خون او از 90 میلی لیتر جیوه بیشتر باشد، آن فرد مبتلا به فشار خون است. چند نوع پرفشاری خون داریم: 1- فشار خون خفیف که مینیمم فشار 9 است. 2- فشار خون میانه که مینیمم فشار 10 است 3- فشار خون شدید که مینیمم فشار 12 است و 4- فشار خون مرگبار که مینیمم فشار، بالاتر از 12 است و به 14 یا 16 می رسد که بسیار خطرناک و کشنده می باشد.

وی پرفشاری خون را یک بیماری ارثی دانست و ادامه داد: یک باور غلط در بین عامه مردم وجود دارد که خوردن نمک زیاد باعث افزایش فشار خون می شود، در حالیکه این اشتباه است. فشار خون یک بیماری ارثی است که از پدر و مادر به ارث می رسد. اگر پدر و مادر دچار فشار خون بالا باشند، نمک یک عامل اساسی برای بروز پرفشاری خون می شود. متأسفانه این بیماری هیچ علامتی ندارد و فرد به صورت اتفاقی می فهمد که به پرفشاری خون مبتلاست. فردی که دچار پرفشاری خون است، احساس سردرد، سرگیجه، تلوتلو خرودن و... می کند که این علایم به خاطر ازدیاد فشار خون است که بالا رفتن فشار خون موجب افزایش میزان فشار داخل جمجمه سر می شود که بسیار خطرناک است و اگر سریع کنترل نشود، به خونریزی مغزی، سکته مغزی و یا فلج شدن و حتی مرگ منجر می شود. دکتر قارونی با تأکید بر اینکه پرفشاری خون قابل درمان نیست، گفت: کسی که مبتلا به فشار خون بالا است، باید بداند این بیماری قابل درمان نیست، اما می توان آن را کنترل کرد. فرد مبتلا به فشار خون بالا باید تا آخر عمر دارو مصرف کند، چرا که قطع دارو موجب بالا رفتن فشار خون می شود. البته تنها مصرف دارو کافی نیست و مبتلایان باید رژیم غذایی مناسب داشته باشند. به طوری که مطلقا نمک استفاده ننمایند. منظور از نمک، تنها نمکی که در غذا استفاده می شود، نیست. در نان، شیر، ترشی و... هم نمک وجود دارد و فرد باید بداند که از هر طریقی که نمک وارد بدن شود، عامل خطرناکی است، اما اگر فرد مبتلا به پرفشاری خون دچار چربی خون بالا هم باشد (که بیشترا هم همین طور است)، در این صورت کنتر فشار خون مشکل تر می شود.

فشار خون بالا عامل اساسی و مستقیم سکته قلبی است. در واقع پرفشاری خون باعث بسته شدن رگ ها می شود و اگر چربی خون به خصوص کلسترول هم بالا باشد، بسیار خطرناک است و باید چربی خون را (که متأسفانه ارثی هم می باشد) کنترل کرد.

بنابراین درمان فشار خون مادام العمر است و تنها باید آن را کنترل کرد. متاسفانه این بیماری عوارض زیادی دارد. از عوارض قلبی آن، بزرگ شدن قلب، نارسایی و تپش قلب و ...، از عوارض کلیوی آن نارسایی کلیوی، دیالیز و ... و از عوارض مغزی آن هم سکته و خونریزی مغزی است.

این متخصص قلب در ادامه با بیان اینکه فشار خون باید در حالت استراحت کامل میزان گیری شود، اضافه نمود: فعالیت، هیجان، استرس، ترس و... باعث بالا رفتن فشار خون می شوند. به همین دلیل تأکید می شود زمانی که فرد از خواب بیدار می شود، یعنی در حالت استراحت، فشار خون او میزان گیری شود. معمولا بیماران مبتلا به فشار خون دچار وسواس می شوند، یعنی مرتب فشار خون خود را میزان گیری می نمایند، به خصوص که دستگاه های دیجیتالی کنترل فشار خون هم آمده که مقرون به صرفه و در دسترس همه است، اما این کار بسیار اشتباه است و نباید وسواس داشت که این وسواس فرد را از لحاظ روحی، عصبی و هیجانی می کند و هیجان و استرس از عوامل تأثیرگذار در ازدیاد فشار خون هستند.

برترین کار این است که هفته ای یکبار و به وسیله پزشک یا فردی که مهارت استفاده از دستگاه های جیوه ای یا درجه یک فشار خون را دارد، فشار را میزان بگیرند. بعلاوه بهتر است به منظور دقت بیشتر ازدستگاههای فشارسنج جیوه ای بهره ببرید.

دکتر قارونی در ادامه در خصوص داروهایی که برای کنترل فشار خون استفاده می شوند، گفت: داروهای متفاوتی برای کنترل فشار خون استفاده می شوند. برخی از داروها ادرار را زیاد و خون را کم می نمایند، مانند فتامایدها، داروهایی که رگ ها را گشاد می نمایند، مانند دیلتیازم، نیفیدیپین، داروهایی که قلب را کُند می نمایند، مانند بتابلاکرها (آتنولول، متورال)، داروهایی که سیستم سمپاتیک را ضعیف می نمایند، مانند متیل دوپا (سیستم سمپاتیک یک عامل اساسی است که با تحریک گیرنده های آلفا رگ ها را تنگ می کند، اما این داروها باعث گشادشدن رگ ها می شوند.)

البته نباید فراموش کرد که درمان فشار خون در شرایط مختلف فرق دارد. به همین علت می گویند فشار خون در سکته قلبی، فشار خون در نارسایی کلیه، فشار خون در زن باردار، فشار خون در ...، چرا که هر کدام از این انواع، به داروهای خاصی احتیاج دارد، مثلا کنترل فشار خون در کسی که هیچ عارضه ای ندارد، تنها با مصرف قرص های ادرارآور مثل فروساماید یا بتابلاکرها امکان پذیر است، اما اگر فرد دچار عارضه قلبی باشد، باید دارویی را استفاده کند که برای بیماری قلبی او مضر نباشد.

وی در خاتمه در پاسخ به این سؤال که آیا افرادی که داروهای فشار خون استفاده می نمایند، باید رژیم غذایی خاصی را رعایت نمایند، گفت: خیر، رژیم غذایی خاصی وجود ندارد، ولی مثلا اگر قرص ادرارآور به فرد می دهند که پتاسیم بدن را زیاد دفع می کند، یک قرص دیگر هم به او می دهند که این کمبود را جبران کند. به هر حال این داروها عوارض دارند، ولی باید دید نفع آنها بیشتر است یا ضررشان!

دکتر مازیار، فوق تخصص کلیه، مهمان دیگر این برداشت آزاد دنیای تغذیه بودند. وی گفت: افراد مبتلا به فشار خون به دو دسته تقسیم می شوند:

1- کسانی که فشار خون اولیه دارند. این افراد به علت برخی از اختلالات ژنتیکی به فشار خون مبتلا شده اند. اختلالات ژنتیکی موجب افزایش میزان آب و نمک بدن این افراد می شود، یعنی کلیه میزان آب و نمک بیشتری جذب می کند که باعث بالا رفتن فشار خون می شود.

2- فشار خون ثانویه که در کسانی که یک بیماری زمینه ای مثلا نارسایی کلیه، بیماری های غددی و ... دارند، بروز می کند. در این نوع فشار خون، علاوه بر کنترل فشار خون، باید بیماری زمینه ای را درمان یا کنترل کرد.

در فشار خون اولیه، بیماری زمینه ای ندارد، ولی به علت فشار خون بالا، مستعد بیماری های قلبی ـ عروقی است، بنابراین باید با کنترل فشار خون و سایر عواملی که موجب بیماری های قلبی ـ عروقی می شوند، مانند سیگار کشیدن یا چربی خون و ... از بروز بیماری جلوگیری کرد.

این استادیار دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه فشار خون بالا بسیار خطرناک است، گفت: وقتی می گوییم پرفشاری خون، یعنی پرفشاری را در همه عروق داریم، بنابراین چون همه ارگان ها دارای عروق هستند، می تواند به همه ارگان ها از جمله مغز، قلب، کلیه و ... آسیب بزند. مشهودترین بیماری هایی که به علت ازدیاد فشار خون به وجود می آیند، بیماری های قلبی ـ عروقی، بیماری های کیوی و سکته مغزی هستند. هر چه فشار خون بالاتر باشد، عوارض آن هم سریع تر بروز می کند و خطرناک تر است.

دکتر مازیار در پاسخ به اینکه بیماران کلیوی چه رژیم غذایی را رعایت نمایند که مبتلا به فشار خون نشوند، گفت: بیشتر کسانی که بیماری کلیوی دارند، مستعد فشار خون ثانویه هستند. در این افراد اولا باید تشخیص داد که علت بیماری کلیوی آنها چیست تا بتوانیم آن را درمان کنیم، اما اگر بیماری زمینه ای (کلیوی) قابل درمان یا کنترل نباشد، باید با یک رژیم غذایی مناسب مثلا عدم استفاده از نمک و بعلاوه خوردن دارو فشار خون را کنترل کنیم.

وی در ادامه در پاسخ به این سؤال که افراد سالم باید چه میزان نمک استفاه نمایند، گفت: خوردن نمک زیاد باعث می شود بدن آب بیشتری را در خود نگه دارد. آب به اسم یک مایع درون رگ ها موجب می شود فشار خون بالا برود. بنابراین اگر نمک کمتری استفاده کنیم فشار خون هم کمتر می شود.

به طور معمول میزان نمک طعام برای افراد سالم 5 گر در روز است، البته این میزان، تنها نمکی که از نمکدان استفاده می کنیم نیست، چون خیلی از غذاها خودشان حاوی نمک هستند. افراد مبتلا به فشار خون هم باید میزان بسیار کمی نمک استفاده نمایند، البته لزومی ندارد که همه غذاها بدون نمک باشد، اما باید غذا با نمک خیلی کم پخته شود و این افراد به هیچ وجه از نمکدان استفاده ننمایند. غذاهای آماده مثل سوسیس و کالباس، کنسروها، سس ها و... هم نمک بالایی دارند و نباید از آنها استفاده شود.

دکتر مظهری، متخصص تغذیه و رژیم درمانی هم عدم توجه به اصول اولیه و بنیادی تغذیه را زمینه ساز بسیاری از بیماری ها از جمله پرفشاری خون دانست و گفت: عدم توجه به تناسب، تعادل و تنوع در مصرف مواد غذایی و بی توجهی به رعایت نظم در وعده های غذایی و میان وعده ها، زمینه ساز بسیاری از بیماری های حاد و مزمن از جمله پرفشاری خون است که اغلب به طور خزنده و بدون علایم هشدار دهنده باعث صدمه زدن و از کار انداختن بسیاری از ارگان های حیاتی بدن همانند قلب، کلیه، چشم، مغز و... می شود و مبتلایان را به گرفتاری غیرقابل علاجی دچار می کند.

وی ادامه داد: افرادی که گرایش دایمی به پرخوری دارند و به طور دایمی ولی غیرمحسوس اضافه وزن پیدا می نمایند و هر روز به قطر شکم آنها اضافه نموده می شود، همراه با عوراض بی تعداد چاقی و اضافه وزن، به علت استفاده از غذاهای حاوی چربی و نمک طعام، در معرض ابتلا به پرفشاری خون هم قرار دارند. برعکس کسانی که متناسب با سن، جنس و...، از غذاهای متنوع به خصوص کرفس، سیر، ماهی های چرب، میوه های فصل، سبزیجات متنوع (به صورت خام یا پخته)، مواد غذایی حاوی کلسیم (شیر و لبنیات کم چرب)، دانه ها و مغزها (آجیل خام، دانه های کنجد، تخم کتان، شاهدانه و...) در حد 30 گرم در روز به جای تنقلات بی ارزش در هفته حداقل 3 وعده از انواع ماهی ها به صورت کباب یا بخارپز و فرپز به جای گوشت قرمز و پرچرب استفاده می نمایند، کمتر دچار بیماری هایی از جمله پرفشاری خون می گردند.

این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران، چاقی را زمینه ساز و عامل بسیاری از بیماری ها و ناتوانی در انسان دانست و گفت: چاقی نه تنها زیبایی و تناسب اندام را مورد تهاجم قرار می دهد، بلکه تغییراتی در عملکرد تمامی سیستم های حساس بدن به وجود می آورد.

اگر آقا یا خانمی دور کمر خود را میزان گیری کند و میزان ها را ثبت نماید، مشاهده خواهد نمود که آغاز تدریجی ابتلا به بیماری ها از جمله پرفشاری خون در خانم ها از 80 سانتیمتر و در آقایان از 94 سانتیمتر آغاز می شود و در قطر شکم 88 سانتیمتر در خانم ها و 102 سانتیمتر در آقایان به شیوع و شدت بیماری ها اضافه نموده می شود و چنانچه بی خیالی و بی اعتنایی به کنترل وزن و بهبود وضع تغذیه ادامه یابد و به تدریج قطر شکم خانم ها از مرز 96 سانتیمتر و آقایان از 112 سانتیمتر فراتر رفته باشد، در اوج خطر قرار دارند و بیشتریت قریب به اتفاق آنها دچار بیماری های سوخت و سازی (مانند دیابت نوع اول یا دوم)، پرفشاری خون، بی نظمی در ضربان قلب، افزایش چربی های خون و اوره، ناراحتی های مفاصل حرکتی و... می شوند، به طوری که در طول روز، ناچار به مصرف انواع داروها با شکل و رنگ های متنوع و مختلف خواهند بود که برخی از این داروها با وجود دارا بودن اثرات مثبت درمانی، عوارض جانبی اجتناب ناپذیری را هم به همراه خواهند داشت.

دکتر مظهری در ادامه در خصوص ارتباط بارداری و پرفشاری خون گفت: معمولا در نیمه دوم بارداری اگر پرفشاری خون بانوان باردار به مرز 140 بر روی 90 میلی متر جیوه رسیده باشد و هنوز آثاری از دفع پروتئین دیده نشود، آن را فشار خون ناشی از حاملگی تلقی می نمایند، اما در صورت فراتر رفتن پرفشاری خون از مقادیر فوق الذکر و همراه شدن آن با عوارض دفع 300 میلی گرم یا بیشتر پروتئین به وسیله ادرار در 24 ساعت، هشداری بر آغاز پراکلامپسی است و چنانچه پرفشاری خون از مرز 160 میلی متر جیوه بر روی 110 میلی متر جیوه فراتر رفته باشد و میزان دفع پروتئین به 5 گرم یا بیشتر در نمونه ادرار 24 ساعته رسیده باشد، پراکلامپسی شدت پیدا نموده و به علت کاهش جریان خون رحمی، سلامت جفت و متعاقب آن سلامتی جنین به خطر می افتد. چنانچه برای درمان دارویی و تغذیه ای مناسب اقدامی به عمل نیاید، پرفشاری ناشی از حاملگی همراه با گیجی، سردرد، ورم صورت، بی اشتهایی، تهوع و استفراغ و... خواهد بود که باید به سرعت و بدون فوت وقت برای حفظ جان مادر و جنین چاره اندیشی شود.

دکتر مطهری اضافه نمود: از بعد تغذیه ای هم بر گنجاندن مواد غذایی حاوی مهمیم، کلسیم و ویتامین های C و E، تنظیم میزان دریافت انرژی برای افزایش وزن هفتگی به طور متعادل و متناسب و تنوع در تغذیه روزمره تأکید می شود.

وی در خاتمه تأکید کرد: در پرفشاری های ناشی از حاملگی، هیچ فردی نباید خودسرانه اقدام به درمان نماید و یا در مراجعه به پزشک سهل انگاری کند. در مواردی حتی ضروری است فرد مبتلا زیر نظر تیم پزشکی و در مرکز مجهز تحت درمان باشد تا اقدامات لازم و تأثیرگذار به عمل آید.

دکتر شهرکی متخصص تغذیه و رژیم درمانی هم در خصوص عوامل بروز فشار خون پایین گفت: کمبود وزن، کم خونی، بیماری های ژنتیکی و عدم فعالیت فیزیکی، از عوامل اصلی کاهش فشار خون هستند. برای درمان یا کنترل کاهش فشار خون، فردی که دچار کمبود وزن است، باید وزنش را به حالت متعادل برساند. اگر عوامل ثانوی مثل بیماری های کلیوی، صرع، میگرن یا اضطراب و... عامل ایجاد کاهش فشار خون هستند، باید این عوامل زمینه ای را کنترل یا درمان کرد.

در کسانی که سیگار می کشند یا دیابتی هستند (مخصوصا کسانی که انسولین مصرف می نمایند)، کاهش فشار خون معمولا پیش می آید، بنابراین برترین کار این است که عوامل جنبی را کنترل کنیم. از لحاظ تغذیه هم خوردن آبمیوه یا غذاهایی که میزان کمی نمک دارند، می تواند باعث رساندن فشار خون به حد متعادل شود.

وی با تأکید بر اینکه کاهش فشار خون هم مانند افزایش فشار خون خطرناک است، گفت: کاهش فشار خون موجب سردرد، سرگیجه، عدم تعادل و حتی سکته می شود، بنابراین باید آن را جدی گرفت و با رعایت یک رژیم غذایی مناسب تا حد امکان از بروز آن جلوگیری کرد. هر فرد روزانه احتیاجمند 2400 تا 3000 کیلوکالری انرژی است، اما مثلا اگر فقط 800 کیلوکالری به بدن می رسد، مطمئنا فرد دچار افت فشار خون می شود. در واقع رژیم های غذایی نامناسب و خودسرانه، یکی از عوامل اصلی بروز فشار خون پایین هستند. باید با افزایش دریافت مواد غذایی و تنوع غذایی، فشار خون را به حد متعادل رساند. غذاهایی که میزان سدیم آنها بالا است، در رساندن فشار خون پایین به حد متعادل یاری می نمایند.

دکتر صالحی سورمقی، استاد دانشکده داروسازی تهران هم مهمان دیگر دنیای تغذیه بودند. وی در پاسخ به این سوال که چه گیاهانی در درمان فشار خون بالا و پایین موثر هستند، گفت: گیاهان زیادی هستند که به طرق مختلف در کاهش پرفشاری خون مؤثرند. بسیاری از گیاهان به صورت میوه یا سبزی در دسترس همگان می باشند. از گیاهانی که باعث کاهش پرفشاری خون می شوند، می توان به سیر، پیاز، چای سیاه و سبز، قره قاط، کرفس، لیموترش، زیتون، سرخ ولیک، کنگر فرنگی، هویج، نارنج و ریشه گزنه اشاره نمود، البته همه این گیاهان دارای قدرت و اثر یکسانی نیستند، به اسم نمونه یکی از برترین گیاهان برای درمان پرفشاری خون، سیر است و یا از مؤثرترین گیاهان می توان به قره قاط، کرفس یا ریشه گزنه اشاره نمود.

برخی از گیاهان به صورت فرآورده های نوین دارویی به وسیله کارخانجات داروسازی و به شکل قرص یا قطره در می آیند که استفاده از آنها مطمئن تر و مؤثرتر است، مثلا سیر به صورت قرص و یا ریشه گزنه به صورت قطره وجود دارند. در حال حاضر انواع قرص سیر و یا قطره ریشه گزنه به نام اورتان (URTAN) در داروخانه ها در دسترس می باشند.

وی ادامه داد: گیاهانی هم هستند که باعث بالا رفتن فشار خون (درمان کاهش فشار خون) می شوند. از جمله این گیاهان می توان اکلیل کوهی (رزماری) و افرا (ریش بز) را نام برد. اکلیل کوهی گیاهی است که هم به صورت خوراکی و هم به صورت موضعی در محصولات آرایشی و بهداشتی مصرف می شود.

در اروپا از اکلیل کوهی در آشپزی به میزان زیاد استفاده می شود. گیاه افرا امروزه به صورت قرص و کپسول یا فرآورده های دیگر هم به وسیله پزشک نسخه می شود. گیاه افرا از هزاران سال قبل به وسیله زرتشت پیامبر ایرانی معرفی شد و از قدیم به نام هوم (HOM) یا سوم (SUM) یا سوما معروف بوده و از گیاهان مقوی زرتشتیان است .

از گیاهانی که برای تقویت ضعف عضله قلب (در افرادی که دارای ضعف گردش خون هستند) می توان استفاده کرد، فلفل (سبز یا قرمز)، دارچین و زنجفیل می باشند. این گیاهان که گرم و محرک می باشند، باعث تحریک و تقویت قلب و گردش خون بهتر در بدن می شوند.

منبع:نشریه دنیای تغذیه، تعداده 91.

/ج